Uitwerkingen hoofdstuk 1
1 Onderzoeken en ontdekken
Start - Get the picture
Op de foto's staat:1 Haaienvin2 Hersenen3 Neus van een hond4 Nerven van een blad5 Objectief van een microscoop6 Het klokhuis van een appel7 Wortels van een boom8 Zonnebloem9 Oog10 Röntgenfoto van een ribbenkast11 Pissebed12 Onderkant van een voet van een mens13 Oor van een mens14 Doorsnede van een boomstam15 Spierbal van een mens
Uitwerkingen hoofdstuk 1
1 Ontdek je binnenste
1 Antwoord A, je hart en je longen.
2 a + b
3
4 a Eigen antwoord, bijvoorbeeld alvleesklier, milt en nieren.b De alvleesklier zorgt voor een goede bloedsuikerspiegel en spijsvertering.De milt zorgt voor een goede afweer tegen bacteriën.Nieren zorgen onder andere voor het verwijderen van afvalstoffen uit je bloed.
Uitwerkingen hoofdstuk 1
12 Het bloed transporteert de afvalstof koolstofdioxide van je spieren naar jelongen.De nieren halen de andere afvalstoffen uit het bloed.Daarbij ontstaat urine.
13 a Je darm is onderdeel van het uitscheidingsstelsel. goedb Als je niet meer kunt plassen kan je lichaam geen giftige stoffen meer kwijtraken.Deze blijven in je lichaam zitten. Je kunt dan bijvoorbeeld een blaasontstekingkrijgen.c 1 lever 2 longen
14 a spiercel – spierweefsel – kuitspier – spierstelsel – mensb Eigen antwoord, bijvoorbeeld:longcel – longweefsel – long – ademhalingsstelsel – mensdarmcel – darmweefsel – darm – verteringsstelsel – mensbotcel – botweefsel – bot – beenderstelsel – mens
15 a Antwoord D, luchtpijp.b
c De hersencellen zijn onregelmatig van vorm, met lange uitlopers. De cellen van deluchtpijp zijn regelmatiger van vorm en hebben geen uitlopers.De cellen van de luchtpijp hebben trilhaartjes en de hersencellen niet.De cellen van de luchtpijp liggen tegen elkaar aan gerangschikt, terwijl de cellen vande hersenen door elkaar heen liggen.
16 a In bron 9 zijn 17 verschillende organen getekend, namelijk de hersenen,de ogen, de neus, de mond, de oren, de luchtpijp, de longen, de dunne darm, dedikke darm, de eierstokken, de eileider, de penis, de zaadballen, een spier, eenbot en de huid.b In bron 9 zijn 6 verschillende typen weefsels getekend, namelijk: botweefsel,hersenweefsel, spierweefsel, longweefsel, luchtpijpweefsel en darmweefsel.c Je ziet bij het luchtpijpweefsel twee verschillende soorten cellen, trilhaarcellen enslijmcellen.
Uitwerkingen hoofdstuk 1
17 a
b hartslag
18 a Tussen je longen ligt je hart.b Je maag ligt links in je buik.c Je linkerlong is kleiner dan je rechterlong.d Je dunne darm is langer dan je dikke darm.
19 a Organen van het bloedvatenstelsel die beschreven worden zijn het hart, dehaarvaten, de aorta en de holle aders.b Een rode bloedcel heeft geen celkern.
Uitwerkingen hoofdstuk 1
10 10 × 20 = 200 keer vergroot
11 a + b
12 a Tekening C.b
13 a Als dieren dezelfde kenmerken hebben, horen ze bij dezelfde groep. goed
b Een parkiet hoort bij de ongewervelde dieren. fout
c Een kenmerk van zoogdieren is dat ze haren hebben. goedd Spinnen hebben geen wervelkolom. goed
e Reptielen en amfibieën vormen één groep van de gewervelde dieren. fout
f Geleedpotigen hebben een skelet. goed
Uitwerkingen hoofdstuk 1
14 a 1 Ze hebben alle 3 een lang, dun lijf.2 Ze hebben alle 3 geen haar.b
slang paling regenworm
wel of geen skelet? wel wel geen
leefgebied: land ofwater?
land water land
c slang: gewerveld. De slang hoort bij de groep reptielen.paling: gewerveld. De paling hoort bij de groep vissen.regenworm: ongewerveld. De regenworm hoort bij de groep wormen.d Eigen antwoord
15 Nee, er zitten geen 'sigaren' aan het eind van de stengel.Nee, de stengel van de plant is niet driehoekig.Nee, er zitten geen stekelige bolletjes aan het uiteinde van de plant.Ja, de plant bestaat vooral uit sprieten.De plant heet: mattenbies
16 Foto 1: 1b; 2b ; 3b ; 4a naam: groot koolwitjeFoto 2: 1b ; 2a naam: oranjetipje mannetje
17 Dit zijn bladeren van: de wilde lijsterbes.
18 a Eigen antwoordb 1 de lengte2 het aantal poten3 het aantal stekels4 of de stekels kunnen bewegenc Eigen antwoord
19
beschrijving foto natuurgetrouwe schematische tekening tekening● vindplaats ● kleur ● vorm van de kaak ● mannetje of vrouwtje ● vorm van de scharen ● stamboom ● plek van de ogen op de kop
20 Dan is er nog geen bestaande soort die aan de omschrijving voldoet die hij heeftgemaakt.
21 Garnalen horen bij de geleedpotigen.
Uitwerkingen hoofdstuk 1
1 Onderzoek doen
1 Antwoord C, ze kiezen een paar plekken en gaan daar een paar keer per jaarkijken.
2 Eigen antwoord
3
4 Antwoord C, waardoor is het aantal wilde zwijnen afgenomen tussen 2005 en2015?
5 Antwoord B, groeien de mossen steeds aan dezelfde kant van de stam?
6 a Leven de meeste halsbandparkieten in de stad of op het platteland?b Eigen antwoord, bijvoorbeeld:Hoeveel halsbandparkieten leven er in Nederland?Wat voor voedsel eten halsbandparkieten in het wild?Hoe oud worden halsbandparkieten?c Eigen antwoord, bijvoorbeeld:Halsbandparkieten eten in het wild noten en bessen.Halsbandparkieten worden in het wild niet ouder dan 5 jaar.
7 a proefvlakb proefopstellingc steekproef
8 Verschillende merken kattenvoer kopen. Vier weken lang elke ochtend vier bakjes kattenvoer neerzetten. De kat voor en na het eten wegen. De manier van eten van de kat beschrijven.
9 a Hoe lang moet een ei koken voordat het hard is? experimentb Hoe zien de cellen van een ui eruit? met een microscoop bekijkenc Hoe lang drinkt een puppy bij zijn moeder? waarnemend Zijn er op school evenveel jongens als meisjes? tellen
Uitwerkingen hoofdstuk 1
10
steekproef totaalaantal leerlingen 200 1200aantal leerlingen methuisdier
75 450
11 a Je hypothese is ‘Een hommelkoningin gaat vliegen als de temperatuur hooggenoeg is.’b in aprilc de temperatuurd hoeveel hommelkoninginnen je ziete Totdat er geen hommelkoninginnen meer vliegen.
*12 a Eigen antwoord, bijvoorbeeld 8%.b Ongeveer 0,08 vierkante meter, het totale aantal gele vlakjes is ongeveer 8.c Ongeveer 18% van het weiland is bedekt met zuring (18 rode vakjes). Het weilandvan Pieter is 100 x 300 = 30 vierkante meter.18% van 30 is 5 vierkante meter. Van het weiland van Pieter is dus 5.vierkante meter bedekt met zuring.d Je weet dit niet zeker omdat je de 18% hebt geschat.e Pieter kan betere conclusies trekken over de planten op het weiland door deplanten te tellen.
13 a Je wilt precies laten zien hoe je pasgeboren neefje eruitziet. Je maakt een natuurgetrouwe tekening.b Je wilt laten zien hoeveel poepluiers hij van dag 1 tot en met dag 10 heeft gehad.Je maakt een tabel of een staafdiagram.c Je wilt laten zien welk deel van de dag hij slaapt, speelt en eet.Je maakt een cirkeldiagram.
14 a 120 - 94 = 26 centimeterb tussen 1 en 2 jaarc Dat kan je zien doordat de lijn van de grafiek daar het steilst is.
Uitwerkingen hoofdstuk 1
b
c van de mier
18 Antwoord is C, In het donker groeit de plant sneller dan in het licht.
19 a Tim groeit steeds even snel. Tim groeide als baby het snelst. Tim groeide niet tussen zijn achtste en zijn negende jaar.b Nee, want je hebt alleen gegevens van de groei van Tim. Als je iets wilt zeggenover de groei van alle jongens moet je de groei van meer jongens onderzoeken. Jekunt dan een steekproef nemen.
Uitwerkingen hoofdstuk 1
20 a Felicia kip, hier is het vaakst van gegeten.b De kat heeft liever kip dan vis.De kat eet liever Felicia dan Whizzkitten.
21 a Antwoord D Het duurt acht weken voordat een zonnebloem de maximale lengtebereikt.b Een zonnebloem bereikt zijn maximale lengte na 14 weken.c Deze conclusie geldt voor deze ene zonnebloem. Sofie moet meerderezonnebloemen opmeten, ze moet een steekproef nemen. Vervolgens moet ze degemiddelde lengte van al deze zonnebloemen opschrijven.
- d Dit is niet goed, want de plantjes groeien op een verschillende plaats. In devensterbank kan het zijn dat er ook meer zonlicht aanwezig is en dat hetdaardoor op die plek ook warmer is. Hierdoor zal een zonnebloem snellerkunnnen groeien dan een plantje op een salontafel. Sjoerd zal dan niet weten ofde plant sneller groeit door het plantgroeimiddel of door meer zonlicht of eenhogere temperatuur.
- e Om wel een goede werkwijze te gebruiken zal Sjoerd beide plantjes inde vensterbank moeten zetten, of beide plantjes op de salontafel.
22 a Er zijn 2 hypotheses mogelijk: 'de speelsters gaan beter presteren nahet drinken van een sportdrank in de rust van de wedstrijd' óf: 'despeelsters gaan niet beter presteren na het drinken van een sportdrank inde rust van de wedstrijd.b wel sportdrank: speelsters 1 t/m 5geen sportdrank: speelsters 6 t/m 10c
gemiddeldetijd voor derust
gemiddeldetijd na derust
verschilgemiddeldetijd voor rusten na rust
water 14,16 s 13,34 s - 0,82 ssportdrank 14,02 s 14,48 s + 0,46 s
d De speelsters gaan niet beter presteren na het drinken van een sportdrank in derust van de wedstrijd. Mijn hypothese klopt dus wel/niet (afhankelijk van je antwoordbij 22a).
23 a Onderzoekers geven in een medicijnonderzoek vaak een deel van de patiënteneen placebo om te testen of een medicijn echt wel werkt.b Omdat het kan gebeuren dat het idee dat de patiënt een medicijn krijgt er al voorzorgt dat een patiënt zich beter voelt.
24 a Eigen antwoordb Eigen antwoord
Uitwerkingen hoofdstuk 1
Practicum 1 Onderzoek naar pissebedden
HypotheseEigen antwoord.
ResultaatEigen antwoord.
ConclusieEigen antwoord.
Practicum 2 Veranderingen van een meelworm
OnderzoeksvraagEigen antwoord.
ConclusieEigen antwoord.
Uitwerkingen hoofdstuk 1
1 Dieren van vroeger
1 Antwoord A, een reptiel.
2 botten / eieren / pootafdrukken
3
Uitwerkingen hoofdstuk 1
8 a Als het doodgaat in een woestijn en aan de oppervlakte blijft liggen. Als het doodgaat in een ondiepe zee waar het bedekt wordt met slib. Als het verdrinkt in een moeras. Als het doodgaat in een woest kolkende rivier.b Op land worden dieren meestal niet snel begraven, maar blijven ze vaak liggen.c Antwoord B, vroeger was Limburg een zee.d Hieruit kan je afleiden dat de Noordzee vroeger land is geweest en dat ermammoeten leefden.
9 a Je ziet dat het gesteente uit lagen van verschillende kleuren en texturen bestaat.b Door het gewicht van steeds meer laagjes sediment werden het zand en de klei inelkaar gedrukt. De druk en de aardwarmte maakten de bodemlagen zo hard alssteen.
10 a Dit komt doordat de zoogdieren leefden in een tijd dat de dinosaurussen aluitgestorven waren.b
11 a Het fossiel is 208 tot 245 miljoen jaar oud.b De bepaling van de ouderdom met behulp van de samenstelling is nauwkeuriger.Met behulp van een gidsfossiel kan je alleen zeggen dat het fossiel in dezelfdeperiode voorkwam als een ander organisme, maar dit is niet erg nauwkeurig omdathet om lange periodes gaat. Met de samenstelling van een fossiel kan je dit welnauwkeurig berekenen.
Uitwerkingen hoofdstuk 1
12 a Eigen antwoordb Gastropoden, bijvoorbeeld: Capaea nemoralis
13 a Antwoord B, ze zien dat aan zijn tanden en kiezen.b De zachte delen van de dinosaurus, zoals de maag en darmen, zijnverteerd, maar de harde delen, zoals de tanden en kiezen, zijn bewaardgebleven. Aan de tanden en kiezen van een dier kan je zien wat voor soortvoedsel het eet.
14 a Gewervelde dieren, want hij heeft een wervelkolom.b Eigen antwoord
15 a Doordat de dode organismen bedekt werden met as en lava uit de vulkaan endoordat ze op de bodem van het meer terecht kwamen. Hierdoor kon er weinigzuurstof bij komen, waardoor de organismen goed bewaard bleven.b Nadat Zhenyuanlong suni stierf, is zijn lichaam op de bodem van het meerterechtgekomen. De zachte delen verteerden en de harde delen werden bedekt metsediment. Daarna zijn de bodemlagen versteend door de druk en warmte van deaarde.
16 Dit kunnen ze bepalen door te kijken naar gidsfossielen en naar de samenstellingvan bepaalde stoffen in het fossiel.
17 Eigen antwoord
